Vanaf 1655 werden joden in Amersfoort toegelaten. Dat was in die tijd tamelijk uitzonderlijk, in veel steden werden ze geweigerd. Ze waren welkom omdat ze nieuwe ambachten en initiatieven meebrachten. De Portugese joden - Sefardim - waren vooral drapeniers (lakenhandelaren). Zij brachten kennis over de zijdeverwerking mee. De Hoogduitse joden -Asjkenaziem - waren handelaren, sommigen bankiers. Ze exploiteerden tabaksplantages en verhandelden de tabak. Amersfoort kon profiteren van hun handelsconnecties. De joodse gemeenschap heeft daardoor een belangrijke bijdrage geleverd aan de welvaart in de stad.

Zij hielden hun bijeenkomsten bij geloofsgenoten thuis. In 1725 verwierf men een stuk grond op de hoek van de Kortegracht en de Drieringensteeg dat het Juffersgat heette naar de beide zusters Drakenburg die eerder de eigenaren waren van de grond. (Rechts in de kademuur zit een waterafvoer, een ‘Juffer met tasje’, die verwijst naar het Juffersgat.) In 1726 werd de synagoge gebouwd, georiënteerd op het zuidoosten, d.w.z. gericht op Jeruzalem.

De beide pandjes langs de Kortegracht behoorden ook tot de synagoge. Het linker was de kosterswoning, in het rechter, het zgn. metaheerhuisje, werden overledenen gewassen. Vandaar de dichtgemetselde ramen. Het gebouwtje deed ook dienst als ‘wintersjoel’ als het te koud was om de grote sjoel te verwarmen. Al in 1734 werd het gebouw als te klein ervaren, maar het duurde tot 1845 tot een uitbreiding kon worden gerealiseerd. Op verzoek van het bestuur nam men de synagoge in Kleef als voorbeeld. Het interieur is, met uitzondering van de Heilige Arke, in de 2e wereldoorlog verloren gegaan. In september 1945 vond de heropening plaats.

Boven de deur staat een spreuk uit Jesaja 56:7: KIE BEETIE BEET-TEFILLA JIKKAREE LEGOL HA’AMIEM ‘Want mijn huis zal een bedehuis genoemd worden voor alle volkeren. De synagoge is de plaats waar de gemeente bijeenkomt voor het gebed en om te leren, vandaar dat de synagoge ook wel ‘sjoel’ genoemd wordt, wat afgeleid is van het Duitse ‘Schule’. De Joodse gemeente telt nog ongeveer 120 leden.

Op de deurpost van de synagoge zit zowel een sjabbesbel als een mezoezah. Een sjabbesbel is een mechanische bel, die op Sabbath niet met elektriciteit in werking gezet hoeft te worden. Dit is immers voor gelovige joden niet volgens de regels. Een mezoezah is een kokertje met een stukje perkament erin. Daarop staat geschreven een tekst uit Deut. 6: ‘Heb de Heer uw God lief met heel uw hart, met heel uw verstand.’Bij binnenkomst wordt de mezoezah even aangeraakt. De bedoeling is dat men zich de geboden herinnert.

In de Tweede Wereldoorlog zijn zeker 350 Amersfoortse joden omgebracht in de vernietigingskampen, de helft van de joodse gemeenschap in die tijd. Vanaf 2015 zijn op initiatief van de stichting Herdenkingsstenen voor de joodse slachtoffers en verzetsstrijders in Amersfoort zo’n 400 zwart granieten herdenkingsstenen gelegd, met daarop de naam, leeftijd en plaats van overlijden.

Net voor de brug zien we een wateruitloop, een zingende rabbijn met een thorarol in zijn hand.

jhm.nl   De website van het Joods Historisch museum. Kies ‘cultuur en geschiedenis’, daarna Nederland. Kies uit de rij plaatsnamen ‘Amersfoort’ en lees de geschiedenis van Joods Amersfoort vanaf het midden van de 17e eeuw.