Amersfoort aan het werk: bier brouwen

Vanaf de 13e eeuw werd bier langzamerhand volksdrank nummer één. Er was geen alternatief. Voor de meesten was wijn te duur en water dronk men nauwelijks, want daar kon je ziek van worden. Van jong tot oud werd bier gedronken, maar wel met minder alcohol dan tegenwoordig. Een lichte biersoort ‘scharbier’ (dun bier) bevatte nauwelijks alcohol. De straatnaam ‘Scherbierstraat’, tussen de Langestraat en de Muurhuizen, herinnert hier nog aan.

In Amersfoort waren er in de 17e eeuw behalve veel huisbrouwerijen ook enkele grotere. De meeste stonden aan de Langegracht, zoals ‘De Kroon’ in het pand waar nu Dille en Kamille zit, en aan de Kortegracht ‘De Drie Ringen’ vlakbij de Drieringensteeg. Die brouwerijen hadden kelders met ondergrondse gangen tot aan de gracht. Schepen konden daardoor gemakkelijk laden (vaten bier) en lossen (graan, hop en turf). Ligging aan het water was ook belangrijk, omdat dan het water voor de bereiding van het bier letterlijk voor de deur stroomde. ‘De Kroon’ gebruikte voor het betere kwaliteitsbier (voor export naar Holland) water uit een welput, die - afgedekt - nog steeds onder de keldervloer zit. De biernijverheid leverde veel werk op: in de haven, in de kuiperij, in de graan- en hopteelt, enz.  

In de 18e eeuw ging het mis met de biernijverheid: de Eem werd steeds moeilijker bevaarbaar voor grotere schepen, grachten raakten vervuild (o.a. door de wasserijen en blekerijen op het Bleekerseiland) en export naar Holland werd bemoeilijkt  door accijnsheffingen. Bovendien veranderde de smaak van de bevolking. Koffie, thee en goedkope jenever, ‘sopie’ genaamd (denk aan: ‘koek en sopie’) kwamen in plaats van bier. In 1760 waren er daardoor nog maar drie brouwerijen over. Toch werd er in 1871 weer een nieuwe brouwerij gevestigd: de Beiersche Bierbrouwerij, later ‘De Phoenix’ genaamd, aan het Smallepad, vlakbij het oude stationnetje. Maar ook die moest na bijna 100 jaar zijn poorten sluiten en werd in 1971 gesloopt. De naam Brouwersstraat herinnert nog aan de plek waar hij stond.

In de kademuur van de Langegracht is een herinnering aan het brouwerijverleden ingemetseld: een waterspuwer van Ton Mooy: twee bier drinkende dronkenlappen. Tot voor kort was ook nog de kuiperij van Rinus Meester aan de Hellestraat in bedrijf. Maar ook nu  hebben we nog steeds een levende herinnering aan de bloeiperiode van Amersfoort als bierstad. Want sinds 1989 wordt er weer op kleine schaal bier gebrouwen in Stadsbrouwerij ‘De Drie Ringen’ aan de Kleine Spui.

Wim Sweers

Gilde Amersfoort

Bierbrouwen in middeleeuws Amersfoort